Ο νεοελληνικός διαφωτισμός που κερδήθηκε μετά από σκληρή μάχη με τον τουρκικό σκοταδισμό, προετοίμασε ιδεολογικά το έθνος για το ξεσηκωμό.
Έχει σαν μεγάλα κέντρα της ακμής
του τα Γιάννενα, αλλά και τα άλλα κέντρα του τριγώνου Ήπειρος, Θεσσαλία,
Μακεδονία, και στο εξωτερικό το Γιάσι ( Ιάσιο ), το Βουκουρέστι, το Παρίσι, τη
Βιέννη και τα άλλα κέντρα του ελληνικού παροικισμού. Στηρίζεται στο σύστημα της
γερής οργάνωσης μέσα στις γραμμές των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων, όπως
ήταν η « Εταιρία » του Ρήγα, η « Εταιρία των Φιλόμουσων », το « Ελληνόγλωσσο
Ξενοδοχείο », η « Φιλική
Την ίδια χρονιά που ο Ρήγας ανέπτυσσε τη θαυμαστή οργανωτική δράση του στη Βιέννη, στη Βενετία παρακολουθούνταν άγρυπνα από την Αυστριακή αστυνομία οι Επτανήσιοι και Ηπειρώτες λόγιοι που σπούδαζαν εκεί, όπως ο Βηλαράς, ο Κρασάς, ο Θεοτόκης, ο Μεσαλάς, ο Μακρής, ο Βενδότης και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι. Ο εταιρισμός, η ίδρυση δηλαδή μυστικών οργανώσεων των ελλήνων με στόχο την εθνική απελευθέρωση, φουντώνειι στις ελληνικές παροικίες, με κύριο εκπρόσωπο το Ρήγα και την ομάδα του. Η παράνομη δράση του Ρήγα αρχίζει στη Βλαχιά ( 1790-1796 ) για να μεταφερθεί στην επόμενη διετία ( 1796-1798 ) στη καρδιά της Αυστροουγγαρίας, τη Βιέννη
Σ΄ αυτή ακριβώς τη φάση ο εταιρισμός προδόθηκε και κτυπήθηκε, αλλά μεγάλα τμήματα του επέζησαν και λειτούργησαν για πολλά χρόνια αργότερα, αν κρίνει κανείς από τη δράση του Περραιβού στο Σούλι και από τα ευρήματα της πολιτικής επαναστατικής φιλολογίας που στηρίζονται στο κήρυγμα του Ρήγα, όπως είναι η « Αδελφική Διδασκαλία » του Κοραή στα 1798 στο Παρίσι, η « Ελληνική Νομαρχία » το 1806, ο « Ρωσαγγλογάλλος», το έργο του Ν. Γουζέλη και άλλων μυημένων στη κίνηση εκείνη. Η παρουσία του Κοραή στο τέρμα μιας επικής για το νεοελληνικό διαφωτισμό πορείας είναι ένα αξιοσημείωτο ορόσημο. Με τη ρομφαία του λόγου του κτύπησε τον δεσποτισμό και τη τυραννία, και το τελευταίο του πνευματικό δημιούργημα είναι ένας μισοτελειωμένος λόγος για την ελληνική δημοκρατία.
Η υποχώρηση του πνεύματος της Γαλλικής επανάστασης στον ευρωπαϊκό χώρο κορυφώνεται με τη προβολή του πνεύματος της βίας και της καταπίεσης της Ιερής Συμμαχίας ( 1815 ). Έτσι, όταν το 1809 σημειώνεται στο Παρίσι η κίνηση του « Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου » ανάμεσα στους Έλληνες παροίκους δεν υπάρχει ο παλιός ριζοσπαστικός χαρακτήρας στην οργάνωση.
Μετά την ήττα του Ναπολέοντα στη Ρωσία ( 1812 ) η Αγγλία εμφανίζεται πιο δραστήρια και το 1813 ιδρύει στην Αθήνα με τρεις δικούς της ανθρώπους ( Χωματιανό, Μαρμαροτούρη, Ρεβελάκη ) τη « Φιλόμουση Εταιρία », για να προωθήσει τις θέσεις της στην Ελλάδα. Με επιδέξιους χειρισμούς του Ιωάννη Καποδίστρια και του Α. Γαζή η « Φιλόμουση Εταιρία » περιήλθε στη Ρωσική επιρροή. Ορίστηκε σαν έδρα του « Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου» το 1813 η Μόσχα και ιδρύθηκε στην Οδησσό το 1814 η « Φιλική Εταιρία ».
Εμπνευστές και εμψυχωτές της ήταν δύο έμποροι, ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Άρτας και ο Εμ. Ξάνθος από την Πάτμο, και τρίτος ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννενα, γιος του Γουναρά Νικηφόρου και διανοούμενος που είχε αναμιχθεί στο Παρίσι στην κίνηση του « Ελληνόφωνου Ξενοδοχείου ». Το Ρωσικό έδαφος είχε καταστεί μετά το 1812 το φυτώριο των ελληνικών παροικιακών κινήσεων.
Για το πρόβλημα της αρχηγίας απευθύνθηκαν αρχικά στον Καποδίστρια, ο οποίος όμως αρνήθηκε λέγοντας « ότι ως υπουργός του Τσάρου δεν ηδύνατο ». Αλλά με το οργανωτικό άπλωμα στα μεσαία στρώματα το πρόβλημα της αρχηγίας παρακάμπτεται με την καθιέρωση της συλλογικής ηγεσίας στη Φιλική. Η μεταφορά της έδρας στη Πόλη ( άνοιξη του 1818 ) και η οργανωτική της πλέον επαφή με τις υπόδουλες μάζες δίνει φτερά στην Εταιρία. Οι « απόστολοι » οργώνουν την Ελλάδα. Ορισμένοι απ’ αυτούς, οργανωτές με ικανότητες όπως ο Αναγνωστόπουλος, ο Παπαφλέσας, ο Αναγνωσταράς, φέρουν το πνεύμα της Φιλικής σε στενή επαφή με το λαό. Ιδιαίτερα ο Αναγνωσταράς, παλιός καπετάνιος στην υπηρεσία των Ρώσων, κατόρθωσε να στρατολογήσει πλατύτατα λαϊκά στρώματα, δίνοντας στη Φιλική Εταιρία καινούργιο αίμα.
Ο θάνατος του Σκουφά το 1818 κλόνισε προς στιγμή την Εταιρία. Με την ανάθεση της αρχηγίας στον Αλέξανδρο Υψηλάντη η Εταιρία βαδίζει προς την επανάσταση έχουσα τώρα στις τάξεις της όλες τις τάσεις και τα ρεύματα της εποχής. Τις λαϊκές μάζες και την μερίδα της αστικής τάξης ( αγρότες, μικροί και μεσαίοι έμποροι, λόγιοι, υπάλληλοι, γραμματικοί ), που εκπροσωπούν μετά τον θάνατο του Σκουφά οι Αναγνωστόπουλος, Παπαφλέσας, Νικηταράς, Αναγνωσταράς, Κολοκοτρώνης, Ανδρούτσος, Τζαβέλας, Πάνου και άλλοι. Τη συντηρητική μερίδα των αστών που αρκετές φορές πρόσκεινται προς τους κοτζαμπάσηδες, και εκπροσωπούν οι Μαυροκορδάτος, Ιγνάτιος, Νέγρης, Καρατζάς, Κουντουριωταίοι, Ορλάνδος, Βουδούρης και άλλοι. Όπως και αυτούς που η νομοτέλεια των γεγονότων τους έσυρε στη Φιλική και αργότερα στην επανάσταση, με εκπροσώπους τους μεγαλοκοτσαμπάσηδες του Μορηά Ζαΐμη, Λόντο, Χαραλάμπη, Νοταρά, Π. Πατρών Γερμανό, Χρύσανθο Μονεμβασίας και άλλοι.
Σημαντικός παράγοντας είναι και ο φιλελληνισμός της εποχής, που έχει πολλές όψεις. Πρώτα απ’ όλα υπάρχει το φιλελληνικό ρεύμα στην Ευρώπη και την Αμερική, που βασίζεται σε μια συμπάθεια προς ένα καταπιεζόμενο λαό. Μια άλλη κατηγορία προήλθε από ιδεολογική συμπάθεια προς τις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις. Μια τρίτη κατηγορία έχει μαχητικό χαρακτήρα και επιδιώκει να συμμετάσχει στη μάχη για την ελευθερία, για παράδειγμα οι ισπανοί βουλευτές Μοράλης, Πάλμας, Βόρινς, όπως υπογράφονται στην από 18 Δεκεμβρίου 1821 επιστολή τους στην προσωρινή ελληνική κυβέρνηση. Οι πολεμιστές εκείνοι, τριακόσιοι περίπου τον αριθμό, δεν μπόρεσαν να φθάσουν και να πολεμήσουν στην Ελλάδα. Από την Πολωνία ήλθε ο Μιρζέφσκυ και έπεσε το 1822 στη μάχη του Πέτα και ο Γκραμπόφσκι, ενώ από τη Ρωσία ήλθαν κάπου 180 συντεταγμένοι εθελοντές. Από το Πεδεμόντιο ήλθαν ο στρατηγός Ροζαρόλ, ο συνταγματάρχης Πέτρο Ταρέλλα, ο Γκαλλίνα, συντάκτης του πρώτου ελληνικού Συντάγματος του 1822, ο Πεκκορίρα, ο Γολφάρε, οι Αμίνο, Αζολάνι, Φορτζάνι, όλοι βετεράνοι του αγώνα εναντίον του Αυστριακού κατακτητή, και ακόμα ο ιταλός κόμης Σαντόρε Σανταρόζα, διδάκτορας από το Πεδεμόντιο και εχθρός της Ιεράς Συμμαχίας, που καταδιωκόμενος από το δεσποτισμό κατέφυγε στην Ελλάδα και έπεσε ένδοξα στη Σφακτηρία στο πλευρό του Αναγνωσταρά. Από τη Βουλγαρία ήλθαν οι εθελοντές που απετέλεσαν το περίφημο ιππικό της επανάστασης υπό τον στρατηγό Χατζηχρήστο, όπως επίσης ήλθαν Σέρβοι, Μαυροβούνιοι και πολλοί άλλοι εχθροί του δεσποτισμού της εποχής. Από την Αγγλία ήλθε ο Μπάιρον και η ομάδα του, υποκινούμενοι από ένα ρωμαντικό φιλελληνικό ρεύμα, όπως και οι Άστιγξ και ο Ναύαρχος Κόχραν, από την Ελβετία ο Μάγερ, ο εκδότης των « Ελληνικών Χρονικών » του Μεσολογγίου. Όπως και άλλοι πολλοί.
Ο ελληνικός λαός τιμά όλους αυτούς τους αγωνιστές της ελευθερίας και δεν ξεχνά τις θυσίες τους.-
Ο Γιώργος Γκορέζης*
Ο Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου